Beyin, canlılarda sinir sisteminin merkezi olarak hizmet eden bir organdır. Beyin; kafa içini dolduran, üç kat beyin zarı ile örtülü, beyaza yakın gri renkli, yumuşak sinir sisteminin en önemli kısmı ve merkezi olan organdır. Bütün omurgalı hayvanlar ve çoğu omurgasız hayvanlar (süngerlerin bir kısmı, knidliler, tulumlular ve derisi dikenliler gibi omurgasızlar hariç) beyne sahiptir. Omurgalıların vücudunda en karmaşık yapıya sahip olan beyin, duyma, tat alma, görme, koklama ve denge gibi duyulara hizmet eden merkezi sinir sistemidir.

Beyin, kendisini koruyan kafatası boşluğu içinde yer alır. Genel olarak biçimi, büyüklüğü ve ağırlığı içinde bulunduğu kafatasının biçimi ve canlının vücut büyüklüğüne, vücut gelişmişlik durumuna göre değişebilir. Her canlı türüne göre büyüklüğü farklılık gösteren beyin, insanlarda 1300-1500 gram arasında değişir. Beyin büyüklüğü ile beynin kabiliyeti veya beyin kıvrımları birbirinden tamamen farklıdır.

Beyin, tüm canlılarda vücudun diğer organlarının merkezi kontrolünü sağlar. Hormon denen kimyasalların salgılanmasının işletimi ve kas aktivitesinin oluşumu vücudun diğer organları üzerindeki işlevlerindendir. Beyinde bulunan bu yapı çevredeki ufak değişikliklere bile gayet hızlı ve koordine tepki vermemizi sağlar.

Ansefal, merkezi sinir sisteminin kafa boşluğu içinde kalan kısmıdır. Ansefalda bulunan merkezlerin en önemlisi omurilik soğanı, beyin ve beyinciktir. Anatomik olarak beyin, üç kısma ayrılır; ön beyin, orta beyin ve art beyin. Ön beyin, üst düzey işlevleri kontrol ederken, orta ve art beyin daha çok bilinç dışı otonom işlevleri yürütür.

İnsan beyni, sinirler ve omurilik sayesinde merkezi sinir sistemini kontrol eder ve insan vücudunda bulunan tüm işlevleri yönetir. Kalp atışı, nefes alma, sindirim gibi istemsiz eylemler beyinde bulunan otonom sinir sistemi sayesinde farkına varmadan beyin tarafından yönetilir. Düşünme, mantık, soyutlama, hesaplama, tahmin gibi daha karmaşık zihinsel eylemler beyin tarafından bilinçli yönetilir.

Vücut yapısına göre değişiklik gösterebilen beyin kütlesi, insanlarda diğer canlılara oranla artış göstermiştir. Bu süreç özellikle beynin dil ve bilinç ile ilgili olan bölümü Neokorteks'te daha belirgindir. Neokorteks, insan beyninin kütlesinin yaklaşık %76'sını oluşturur. Neokorteks bölümü insanı diğer canlılardan daha akıllı kılan bölümdür. Örneğin, bir filde beyin ortalama 5000 gramdır ancak 1500 gram civarında olan insan beyninde neokorteksin daha gelişmiş olması insanın fillerden daha akıllı bir canlı olmasını sağlar.

İnsan beyninin yapısı, kişiler arasında genel olarak benzer özellikler gösterir. İnsan beyni genellikle 1500 gram civarındadır ve beyinde yaklaşık olarak 86 milyar nöron vardır. Gri bir renge sahip olan beyin, yumuşak bir yapıdadır.

İnsan beyninde beş ana lob bulunur. Bu lobların işlevleri şunlardır:

İnsan vücudunda bulunan diğer organlara göre insan enerjisinin %20'sini kullanan beyin, temel yakıt olarak glikoz kullanır ve glikoz ile oksijenin birleşerek yanması sonucu merkezi sinir sistemi faaliyetleri gerçekleşir.

Beynin temel işlevleri şunlardır:

Omurgalılarda, insanlarda bulunan beyin gibi bir beyin yapısı olduğu bilinmektedir. Daha basit yapılı canlıların bir sinir sistemi bulunmasına rağmen beyinleri yoktur. Omurgalı hayvanlarda da beyin oluşumu tıpkı insanlarda olduğu gibi anne karnında cenin halinde iken başlar. Cenin halinde iken beyinleri boru biçiminde ve içi boş bir organ halinde gelişen omurgalılarda beyin, boş olan kısmın zamanla daralarak omurilik merkezi sinir kanalının meydana gelmesiyle birlikte gelişimini tamamlar. Merkezi kanalın yukarıya doğru uzantısı beyin içindeki ventrikülleri yani beyin sarnıçlarını meydana getirir. Ön beyinde meydana gelen gelişmelerle zaman içinde göz çukuru oluşur ve göz sinirleri meydana gelir.