Beyin sapı damar tıkanıklığı, beyin ve beyinciği besleyen, boyunda ve kafa içerisinde bulunan damarlarda meydana gelen tıkanıklıklar anlamında kullanılır. Bu tıkanıklıklar vücudun diğer yerlerinde meydana geldiği gibi bazı durumlarda hiç belirtiye sebep olmazken, bazı durumlarda da inme (felç) ve hatta ölüme sebep olabilmektedir.

Beyin ve beyinciği besleyen dört tane atardamar bulunur. Bu atardamarlar iki şah damarı (karotis) ve iki vertebral damardan oluşmaktadır. Bu damarlar, kalpten kanı vücuda dağıtan aort damarından çıkar, boyundan geçerek kafa içerisine girerler. Karotis damarları çene seviyesine gelince iç ve harici karotis olarak iki kısma ayrılır. Harici karotis yüzü ve kafatasını, iç karotis ise beyni beslemektedir. Her iki iç karotis damarı kafa içerisine farklı iki damar şeklinde girerken, vertebral damarlar birleşerek baziler atardamarı oluştururlar ve tek bir damar şeklinde kafa içerisine girerler. Genelde iç karotis damarları beyni besler, baziler damar ise beyinciği ve beyin sapını besler. Her iki iç karotis ve baziler damar kafa içerisine girdikten hemen sonra birbirleriyle ince bağlantı damarları ile bağlanırlar ve bir poligon (çokgen) meydana getirirler. "Willis poligonu" adı verilen bu yapı sayesinde, bu damarların birinde bir tıkanma oluşursa, diğer damarlar devreye girerek bazı durumlarda beyin veya beyinciğin kansız kalmasını engelleyebilir.

İnmenin en önemli iki sebebi beyin kanaması ve beyin sapı damar tıkanıklığıdır. Damar tıkanması, kanamaya göre çok daha sık rastlanır. Bu tıkanma, en fazla iç karotis damarının çene hizasındaki bölümünde meydana gelir. Daha az olarak ise vertebral ve baziler damarlarla kafa içerisinde bulunan daha küçük damarlarda meydana gelir. Beyin damar tıkanıklığının en yaygın sebebi aterosklerozdur. Bazen Takayasu hastalığı gibi vaskülitler ve fibromüsküler displazi de bu duruma neden olabilir.

Tıkanıklığın yerine, ani veya yavaş meydana gelmesine ve bağlantı ve kollaterallerin yeterli olup olmamasına göre değişebilir. Tıkanıklığın yıllar içinde yavaş olarak ilerlediği hastalarda, karotis veya vertebral damarların biri veya birkaçının tıkanması hastada önemli şikayet yaratmayabilir. Çünkü vücut, Willis poligonundaki bağlantılarını giderek genişleterek dayanıklı hale getirir ve beyin sapı damar tıkanıklığının kanlandırdığı bölgeyi de beslemesine olanak sağlar. Ancak Willis poligonundaki bağlantılar bazı insanlarda doğuştan eksik olabilmektedir. Bu gibi kişilerde yavaş ilerleyen tıkanıklıklar bile sorun yaratabilir. Hızlı gelişen tıkanıklıklarda ise vücudun bağlantı ve kollateralleri geliştirecek vakti olmadığından beyinde kaçınılmaz olarak kansızlık (iskemi) gelişmektedir. Bu iskeminin yeri ve şiddetine göre hastada farklı klinik belirtiler gelişmektedir.

Beyin damar tıkanıklıkları geçici veya kalıcı inmeye yol açabilir. Geçici inmeler, geçici iskemik atak (TIA) olarak adlandırılır ve 24 saat içinde iz bırakmadan iyileşirler. Geçici iskemik ataklar, kronik damar tıkanıklığı olan bir alanda kan basıncının azalması sonucunda iskemi meydana gelmesi veya aterosklerotik plaklardan küçük pıhtılar atması sonucunda oluşabilir. Çoğunlukla kol veya bacakta güçsüzlük, konuşma bozukluğu, bir gözün görmemesi ve dengesizlik gibi belirtiler meydana gelir. Pıhtılar eriyince veya kan basıncı normale dönünce belirtiler kaybolabilir. Beyin sapı damar tıkanıklığı geçici iskemik ataklar genellikle kalıcı inmenin habercisidir; bu tür hastaların yaklaşık dörtte birinde bir yıl içinde kalıcı inme gelişmektedir. Kalıcı inme de geçici inmeyle benzer mekanizmalarla meydana gelir. Ancak kalıcı inmede vücut erkenden kan basıncını düzeltemediğinden veya beyine atan pıhtıyı eritemediği için durum 24 saatten sonra da sürer.

Beyin sapı damar tıkanıklıklarının önlenmesi ve tedavisi, risk faktörlerinin yönetimi ve uygun tıbbi müdahalelerle mümkündür. Risk faktörleri arasında hipertansiyon, diyabetes mellitus, hiperlipidemi ve sigara kullanımı bulunmaktadır. Bu risk faktörlerinin kontrolü, tıkanıklıkların önlenmesinde önemli bir rol oynar. Tedavi seçenekleri arasında medikal tedavi, endovasküler tedaviler ve cerrahi müdahaleler bulunmaktadır. Medikal tedavi, antikoagülanlar ve antiplatelet ilaçlar gibi kan sulandırıcı ilaçlar ile yapılabilirken, endovasküler tedaviler ve cerrahi müdahaleler daha invaziv yöntemlerdir ve tıkanıklığın yerleşimine ve şiddetine göre tercih edilir.