Beyin iltihabı, tıpta "ensefalit" olarak bilinen ve çeşitli faktörlerden kaynaklanabilen, yaşamı tehdit eden ciddi bir sağlık durumudur. Bu hastalığa bakteriler, zehirler ve virüsler gibi çeşitli etkenler neden olabilir. Enfekte edici maddeler lenf yoluyla beyine taşınır ve burada iltihaplanmaya yol açar. Beyinde iltihaplanmanın yerleşimi, sinir dokularına olan yakınlığı ve iltihaplı alanın büyüklüğü, beyin iltihabının risk durumunu belirler. Bu hastalığın nedenleri çeşitlilik gösterdiği için, belirtileri de bölgesel olarak farklılık gösterebilir.

Beyin iltihabına mantarlar, asalaklar, bakteriler ve virüsler neden olabilir. Ancak, "ensefalit" terimi genellikle virüs kökenli beyin iltihapları için kullanılır. Virüsler beyin ve beyin zarına etki eder ve enfeksiyon oluştururlar. Bu enfeksiyon daha sonra tüm beyine ve omuriliğe yayılabilir. Yaklaşık kırk çeşit virüs, beyin iltihabına sebep olabilir.

Beyin iltihabı, beyinde etkilediği bölgelere göre farklı belirtiler gösterebilir. Yaygın belirtiler arasında uykuya eğilim, uyuşukluk, ense şişliği, farenjit, göz felci, yüksek ateş, baş ağrıları, yorgunluk, halsizlik ve iştahsızlık bulunur. Bazı hastalarda ateş hiç görülmeyebilir veya ani yükselip düşme eğiliminde olabilir. Ayrıca, ruhsal bozukluklar da ortaya çıkabilir. Göz kapaklarında düşme, göz kürelerinin kayması ve çift görme de diğer belirtiler arasında yer alır. Bu belirtiler genellikle kalıcı değildir ve birkaç gün içinde geçer.

Şaşılığa bağlı olarak hastalarda çift görme görülebilir. Gözde görülen bu felç durumu genellikle kalıcı değildir ve aşırı uyku haliyle birlikte birkaç gün içinde geçer. Uyku durumu iltihabın şiddetine göre değişir. Şiddetli olmayan vakalarda hasta dışarıdan gelen tepkilere karşılık verir ve uyanır. Ağır durumlarda ise hasta sürekli uyuma eğilimindedir, hatta otururken veya yemek yerken bile uyuyabilir. Dışarıdan gelen hafif tepkiler uyku durumunu bozmaz, ancak sert müdahaleler bile kısa süreli bir uyanıklık yaratır, sonrasında tekrar uyku durumuna geçer. Bu uyku durumu genellikle gündüzleri ortaya çıkar ve hasta geceleri uyumakta zorlanır ve huzursuz olur. Ruhsal bozukluklar ise karar almada güçlük, umursamazlık ve kaygı şeklinde ortaya çıkabilir. Kasların etkilendiği durumlarda aşırı gerginlik veya gevşeklik meydana gelebilir; bu durumlarda yüz maske görünümünü alır ve ses tonu monotonlaşır. Ayrıca hareketlerde zorluklar meydana gelir.

Beyin iltihabının birçok nedeni olduğu için, özgün bir tedavi yöntemi yoktur. Hasta genellikle yatakta tutulur ve enfeksiyonun ilerlememesi için tedbirler alınır. Baş ağrısı ve yüksek ateş için aspirin tedavisi uygulanabilir. Ayrıca, hastada oluşabilecek koma riskine karşı hastanın yüz üstü yatırılması faydalıdır. Bu sayede mide içeriğinin akciğere kaçması engellenebilir. Hastanın konumu yatak yaralarına karşı sürekli değiştirilmelidir. Virüs kökenli beyin iltihaplarında en riskli durumlardan biri de beyin ödemi oluşumudur. Bu ödemler çevresindeki dokulara ve damarlara baskı yaparak tehlikeli bir hal alabilir. Bu sebeple, ödemin takibinin iyi yapılması gerekmektedir.

Ek olarak, hastaların genel sağlık durumunu iyileştirmek ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için destekleyici tedaviler de uygulanabilir. Bu tedaviler arasında yeterli sıvı alımı, beslenme düzeninin sağlanması ve gerektiğinde antikonvülsan ilaçlar yer alabilir. Beyin iltihabı belirtileri görüldüğünde hemen tıbbi yardım alınmalıdır, çünkü erken tanı ve tedavi hastalığın seyri açısından büyük önem taşır.