Beyin Omurilik Sıvısı (BOS), beyin ve omurilik etrafında bulunan ve bu yapıların korunmasını sağlayan hayati bir sıvıdır. Beyin, kafatası içinde; omurilik ise omurlar arasındaki bir kanal içinde yer alır ve bu sıvı ile çevrilidir. Beyin içindeki ventrikül adı verilen boşluklarda ve omurilik içindeki kanalda dolaşan bu sıvı, beyin zarları tarafından emilir. Günlük olarak yaklaşık yarım litre BOS üretilir ve geri emilir.

Beyin ve omurilik hastalıklarının teşhisinde kullanılan beyin sıvısı testi, özellikle iltihabi ve mikrobik hastalıkların tanısında büyük önem taşır. Beyinde oluşan mikrobik enfeksiyonlar BOS'a geçebilir; bu nedenle menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonların tanısında beyin sıvısının mikroskop altında incelenmesi kritiktir. Multipl skleroz ve Adem gibi iltihaplı nörolojik hastalıkların teşhisinde de BOS analizi önemli bir yer tutar. Ayrıca, kafa içi basıncının arttığı durumlarda, hidrosefali ve psödotümör serebri tanısında bel sıvısı tahlili yapılabilir. Beyin ve beyin zarı tümörlerinin sitolojik analizinde de BOS alınması teşhis açısından önemlidir. Ani gelişen baş ağrısı ve subaraknoid kanama gibi beyin kanamalarında da BOS'ta kanın gösterilmesi, özellikle beyin görüntüleme bulguları normal olan hastalar için gereklidir.

BOS'ta oligoklonal bandın pozitif olması, beyin ve omurilik içinde immünoglobulin sentezlendiğinin bir göstergesidir. Özellikle multipl skleroz (MS) tanısında kullanılan bu test, diğer iltihabi veya enfeksiyon hastalıklarında da pozitif olabilir. Oligoklonal bandın pozitif çıkması MS'in kesin bir göstergesi olmadığı gibi, negatif çıkması da MS'in olmadığı anlamına gelmez. MS hastalarının yaklaşık %80-90'ında oligoklonal band incelemesi pozitif çıkar. Oligoklonal band testi, immünofiksasyon elektroforezi yöntemi ile yapılır, bu yöntemle yapılmayan testler genellikle güvenilir değildir.

BOS, bel bölgesinden uzun bir iğne yardımıyla alınır. Bu işlem sonrasında en sık görülen sorun baş ağrısıdır. Baş ağrısı, kafa içindeki basıncın azalmasından kaynaklanır ve genellikle oturur pozisyonda ya da ayağa kalktığında ortaya çıkar, yatar pozisyonda geçer. Bazen baş ağrısına bulantı ve kusma da eşlik edebilir. Kafa içi basıncının azalmasına bağlı baş ağrısı %5-10 sıklıkla görülür. Tedavisi için ağrı kesiciler, dinlenme ve bol sıvı tüketimi önerilir. Beyin sıvısı alınmasına bağlı diğer riskler enfeksiyon, bölgesel kanama, sinir yaralanması ve beyin herniasyonu gibi teorik risklerdir, ancak bu durumlar nadiren görülür.

BOS alınmadan önce hastanın bu işlemi engelleyecek bir sorunun olup olmadığı incelenir. Kafada tümör, beyin ödemi veya kanamaya yatkınlık gibi durumların varlığı araştırılır. Engel bir durum olmayan hastanın derisine sprey şeklinde bir anestetik veya iğne ile bölgesel anestetik uygulanır ve steril şartlarda bir iğne ile 2-4 tüp arasında BOS alınır. Bazı durumlarda kan tahlili de gerekebilir. Hasta, işlem sonrası yaklaşık 1 saat hastanede gözlem altında tutulur. İşlem, hasta yatağında, sedye üzerinde veya acilde yapılabilir; ameliyathane gerektirmez. Hasta, işlem sonrası araç kullanmamalıdır. İşlem sonrasında 24 saatlik yatakta dinlenme ve bol sıvı tüketimi önerilir. Baş ağrısı durumunda ise dinlenme ve sıvı alımının devamı gerekir.

BOS alınması, çocuk sahibi olmayı engellemez. Beyin sıvısı alınması ile ilgili yanlış bilgiler genellikle gerçeği yansıtmaz. Çoğu zaman bu işlemi gerektiren nörolojik hastalıkların kendisinden kaynaklanan problemler yanlış bir anlayışla BOS alınmasına bağlanır.